غده هیپوفیز چیست؟ یکی از غدد بسیار مهم بدن غده هیپوفیز است. این غده تقریبا کنترل تمام ترشحات هورمونی بدن را بر عهده دارد. هیپوفیز سه لوب دارد و هر لوب وظیفه مهمی در بدن ایفا میکند. لوب پیشانی یا همان هیپوفیز قدامی حدود ۸۰ درصد غده هیپوفیز را تشکیل میدهد. لوب پیشانی در جلوی سر قرار دارد. وظیفه لوب پیشانی آزاد سازی و ساخت هورمون سیگنال دهی به جریان خون است. هورمون های آزاد شده در خون به اندام ها فرمان حرکت و غیر فعال شدن را می رسانند. فرمان ترشح غدد دیگر بدن نیز از طریق لوب پیشانی کنترل می شود. لوب میانی هم فقط یک هورمون ترشح میکند که وظیفه آن ساخت رنگدانه های پوستی است. لوب سوم که در پشت غده است و به هیپوفیز خلفی مشهور است. هیچ هورمونی ترشح نمی کند و پایانه های عصبی سلول های مغزی را شامل می شود که از هیپوتالاموس می آیند. در واقع هیپوفیز خلفی محل جمع آوری و ذخیره سلول های مغزی است تا در زمان لزوم از آنها استفاده شود.
هورمون هایی که توسط هیپوفیز در بدن ترشح می شوند کدامند؟
در واقع غده هیپوفیز در بدن انسان شش هورمون مختلف را ترشح می کند که عبارتند از:
- هورمون محرک تیروئید (TSH)
- هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)
- هورمون تحریک پیاز مو (FSH)
- هورمون لوتئینیزه کننده (LH)
- هورمون رشد (GH)
- پرولاکتین (PRL)
هورمون محرک تیروئید: کنترل ترشح تیروئید بر عهده این غده است.
هورمون آدرنوکورتیکوتروپین: ترشح آدرنالین بدن بر عهده غده آدرنال است و تحریک این غده برای ترشح بر عهده هیپوفیز است.
هورمون تحریک پیاز مو: نقش اساسی این هورمون در بلوغ و تولید مثل است.
هورمون لوتئینیزه کننده: این هورمون کنترل رشد جنسی و تولید مثل را بر عهده دارد.
هورمون رشد: کنترل رشد و بلوغ جنسی کودکان در دوران رشد بر عهده این هورمون است.
پرولاکتین: وظیفه تولید شیر در بدن بانوان در زمان بارداری بر عهده این هورمون است.
غده های داخل بدن تنها وظیفه تولید یک هورمون را بر عهده دارند و در یک قسمت بدن کارایی دارند در صورتی که غده هیپوفیز به دلیل نحوه عملکرد و جایگاهی که در مغز دارد بر غدد دیگر و ترشح هورمون های بدن احاطه دارد.
هرگاه غده هیپوفیز رشد غیر طبیعی داشته باشد شخص به تومور هیپوفیز مبتلا می شود. خوشبختانه اغلب تومورهای هیپوفیز خوش خیم هستند. معمولا آدنوم درون غده و یا اطراف آن می ماند و به قسمت های مختلف بدن رسوخ نخواهد کرد. یکی از شایع ترین تومور های آدنوم هیپوفیز ( ورم غده هیپوفیز) است. این نوع تومور غیر سرطانی است. تومورهای دیگری نیز ممکن است در هیپوفیز به وجود بیایند ولی آدنوم رایج ترین اختلالی است که در غده هیپوفیز اتفاق می افتد.
علائم تومور هیپوفیز
مسلما وجود تومور در هر ناحیه ای نشانه ها و علائمی را در پی خواهد داشت. تومور هیپوفیز با کمبود هورمون در بدن خود را نشان خواهد داد.
شایع ترین علائم تومور هیپوفیز عبارتند از:
- سردرد های شدید و مزمن که با وجود گذر زمان شدت پیدا میکنند.
- توقف رشد در کودکان (هیپوپیتوئیتاریسم)
- آکرومگالی: دست و پای این افراد رشد بیش از حد میکند، عناصر صورت بزرگ می شوند، قد بسیار بلند شخص، تمام این عارضه ها به دلیل تولید هورمون بیش از حد اتفاق می افتد.
- سندرم کوشینگ: تولید زیاد هورمون آدرنوکورتیکوتروپین از هیپوفیز عامل این بیماری است که سبب گردی صورت و بروز برآمدگی بین شانه ها می شود.
- ترشح خیلی کم هورمون آدرنوکورتیکوتروپین سبب بروز بیماری آدیسون می شود
- بالا و پایین شدن سطح هورمون تیروئید در بدن
- نوسانات خلقی
- کم شدن قدرت اندام ها
- ایجاد تغییرات در بینایی
- افسردگی
- تغییر احساسات
- عصبانیت شدید
- کم شدن حافظه
- کم شدن میزان خواب
- کاهش میل جنسی
- بی اشتهایی
- احساس خستگی شدید
- پرخوری زیاد
- بالا رفتن وزن
- دیابت
- ناباروری
- تغییرات در نظم عادت ماهانه
- ترشح شیر از پستان ها
مسلما تمام علائم در یک بیمار مبتلا به تومور هیپوفیز بروز نمی کند. نوع، اندازه و شکل تومور در بروز علائم بیمار نقش اساسی دارد. برخی از تومور ها هیچ علائمی در بیمار ندارند.
آدنوم و تومور هیپوفیز از جمله بیماری های غده هیپوفیز شایع است، تقریبا از هر ۶ نفر یک نفر به این بیماری مبتلا است. اگر آدنوم مشکلاتی برای سلامتی و زندگی شخص ایجاد نکند و علائمی نداشته باشد نیازی به جراحی نیست.
معمولا کسانی برای جراحی تومور هیپوفیز اقدام میکنند که بدنشان به دارو جواب نمیدهد و تومور برای آنها مشکلات جسمی به وجود آورده است.
تشخیص و درمان تومور هیپوفیز
با بروز نشانه ها و علائم تومور هیپوفیز، پزشک متخصص مغز و اعصاب با انجام آزمایش خون و ادرار، عکسبرداری (ام آر آی، سی تی اسکن) از سر بیمار، انجام تست بینایی، بررسی سوابق بیمار و نهایتا بیوپسی نظر نهایی برای تشخیص بیماری را خواهد داد.
روش های درمان تومور هیپوفیز
حذف کامل و برداشتن تومور از روی هیپوفیز
کنترل رشد تومور
مدیریت سطح ترشح هورمون توسط داروها
گاهی برای درمان تومور هیپوفیز می بایست از هر سه روش برای کنترل کامل بیماری بهره برد. جراحی حذف تومور، استفاده از دارو برای کنترل علائم و ممانعت از رشد تومورهای ریزی که ممکن است در محل باقی مانده باشند. برخی اوقات پرتو درمانی نیز برای درمان تومور هیپوفیز بکار گرفته می شود. به کمک اشعه گاما و اشعه x با توان بالا اندازه تومور کاهش پیدا میکند.
روش های جراحی برای درمان هیپوفیز
دو روش برای جراحی و درمان تومور هیپوفیز وجود دارد.
- جراحی از طریق بینی (جراحی آندوسکوپی مغز)
- جراحی باز از طریق جمجمه (روش کرانیوتومی)
روش کرانیوتومی:
در جراحی باز و روش کرانیوتومی از قسمت بالای سر با برش پوست و جمجمه تومور هیپوفیز برداشته می شود. در این روش بیمار سه ساعت بیهوش و تحت عمل جراحی قرار میگیرد. این روش برای برداشتن تومورهای بزرگ و پیچیده که ممکن است به بافت مغز نیز آسیب رسانده باشند موثر تر است.
روش آندوسکوپی مغز:
این روش جراحی یکی از جدیدترین روش های جراحی مغز محسوب می شود. از طریق بینی و بدون باز کردن جمجمه تومور از بینی خارج می شود. در این روش درمانی هیچ جای برش و زخمی در بدن بیمار وجود نخواهد داشت.
