اگر یکی از شریانهای مغز پاره شوند، خونریزی رخ میدهد و خون در بافتها پخش میشود. به این عارضه یا اتفاق، خونریزی مغزی گفته میشود. هنگامی که خونریزی در مغز رخ دهد، سلولها از بین میروند. به عبارتی خونریزی در مغز سلولها را از بین برده و منجر به سکته مغزی میشود. اگر خونریزی به بافت مغز آسیب برساند، مغز ورم میکند.
خونریزی مغزی چیست؟
خونریزی مغزی، یک عارضه بسیار جدی محسوب میشود که قادر است سلولهای مغزی را نابود کند. پارگی عروق و رگهای خونی، پخش شدن خون در مغز و مرگ سلولها خبرهای خوشی برای مغز نیستند. این اتفاقات عوارض جبرانناپذیری را برای مغز ایجاد میکنند. رایجترین علامت خونریزی در مغز، میتواند سردرد ناگهانی و شدید باشد. در مواردی نیز ممکن است فرد دچار این عارضه شود؛ ولی سردرد به سراغش نیاید. رخ دادن این عارضه، یک وضعیت اورژانسی را ایجاد میکند. فردی که به خونریزی مغزی دچار شده است باید حتماً تحت معاینه پزشک قرار بگیرد. اگر در اسرع وقت به این عارضه رسیدگی نشود، سکته مغزی اتفاق میافتد. سکته مغزی میتواند عوارض جبرانناپذیری داشته باشد.
سقوط از ارتفاع یا وارد شدن ضربه به سر نیز میتوانند باعث آسیب به رگها و پاره شدن آنها بشوند. گاهی ضربه وارد میشود؛ ولی خونریزی اتفاق نمیافتد. ممکن است بر اثر ضربه خون در رگ یا مغز جمع شود و تودهایجاد کند. تودهای که در اثر جمع شدن خون در مغز تشکیل میشود، هماتوم نام دارد. هماتوم میتواند فشار خون را افزایش دهد، از گردش خون در مغز بکاهد و سلولهای مغزی را از بین ببرد. تجمع خون در مغز، مانع رسیدن اکسیژن به سلولهای مغزی میشود و در نتیجه سلولها از بین میروند.
علائمی که در اثر خونریزی ایجاد میشود میتواند متفاوت باشد. این علائم به شدت خونریزی و محل آن بستگی دارند. هرچه شدت خونریزی بیشتر باشد، علائم و عوارض جدیتری خواهند بود.
خونریزی مغزی چند نوع است؟
نوع خونریزیهای مغزی، به محل خونریزی بستگی دارد. با توجه به محل خونریزی، میتوان خونریزی مغزی را به ۴ نوع زیر تقسیم کرد:
- خونریزی داخلی
این خونریزی در داخل مغز اتفاق میافتد و قسمتهای داخلی را درگیر میکند.
- خونریزی زیررواکانیدی
یک غشاء مغز را پوشانده است. خونریزی زیررواکانیدی بین این غشاء و مغز اتفاق میافتد.
- خونریزی زیر دیوار
خونریزی زیر دیوار، خونریزی است که زیر لایههای درونی و قسمتهای بالایی مغز اتفاق میافتد.
- خونریزی اپیدورال
این نوع خونریزی بین جمجمه و مغز رخ میدهد.
چه دلایل و عواملی میتوانند در خونریزی مغزی نقش داشته باشند؟
خونریزی مغزی بی دلیل رخ نمیدهد و عواملی در بروز آن دخیل هستند. این عوامل عبارتاند از:
- وارد شدن ضربه سر در اثر سانحه رانندگی یا حوادث ناگهانی
- افزایش فشار خون بهاندازهای که رگهای خونی پاره شوند
- وجود یا ایجاد ناهنجاری در دیواره عروقی خونی
- گشاد شدن عروق و آنوریسم
- بیماریهای مربوط به خون و عروق خونی مانند کم خونی، هموفیلی و…
- مشکلات کبد
- مصرف داروهایی که غلظت خون را افزایش میدهند
- اختلال در عروق خونی
علل خونریزی مغزی
از علل خونریزی مغزی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار خون بالا
تا حدودی میتوان گفت یکی از اصلیترین علتهای بروز خونریزی مغزی فشار خون بالا است. با گذشت زمان، فشار خون دیوارههای رگها را تضعیف کرده و باعث پارگی آنها میشود. در نتیجه پارگی که در رگهای مغز اتفاق میافتد، خون در یک قسمت شده و سکته مغزی رخ میدهد.
- ضربه شدید به سر
یکی از علتهای اصلی بروز خونریزی مغزی، ضربه شدید به سر است. این ضربه میتواند ناشی از هر اتفاقی باشد. در اکثر موارد ضربه شدید به سر در کسانی مشاهده میشود که موتورسیکلت دارند. تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع و هر چیزی میتواند باعث شود تا مغز در خطر قرار بگیرد.
- آنوریسم مغزی
هنگامی که رگهای خونی ضعیف شوند، میگوییم آنوریسم مغزی اتفاق افتاده است. حال این آنوریسم مغزی میتواند باعث خونریزی مغزی شود. رگهایی که دچار آنوریسم شدهاند میتوانند متورم شده و در نهایت پاره شوند. در نتیجه خونریزی اتفاق میافتد و خون در بافتهای مغز پخش میشود.
- پیوند غیرعادی رگ و شریانها
پیوند غیرعادی رگ و شریانها نیز میتواند بعدها باعث خونریزی در مغز شود. این پدیده یک پدیده ارثی است و از بدو تولد همراه فرد است. به پیوند غیرعادی رگ و شریانها، بد شکلی شریانی وریدی گفته میشود.
- سرطان
اگر فرد مبتلا به سرطان باشد و این سرطان به مغز برسد، میتواند باعث خونریزی شود. این مشکل معمولاً در سرطانهای شدید اتفاق میافتد.
- تومور مغزی
تومورهای مغزی میتوانند به مغز فشار وارد کرده و باعث خونریزی شوند. در اصل فشار به رگهای خونی وارد میشود و اگر فشار شدید باشد، رگها پاره شده و خونریزی اتفاق میافتد.
- رسوب پروتئین آمیلوئید
رسوب پروتئین آمیلوئید در رگهای خونی نیز میتواند رگها را ضعیف کرده و باعث شود تا این رگها پاره شوند. این اتفاق بیشتر در افراد مسن رایج است.
- مواد مخدر
یکی از دلایل اصرار به عدم مصرف مواد مخدر، مسئله سلامت است. مواد مخدر و به خصوص کوکائین از جمله موادی هستند که باعث میشوند تا رگهای خونی ضعیف شوند. ضعیف شدن رگهای خونی مساوی با خونریزی مغزی است.
- داروها
بعضی از داروها میتوانند بر رگهای خونی اثرات منفی گذارند و خطر خونریزی مغزی را افزایش دهند.
- تروما
تروما نیز ممکن است باعث خونریزی مغزی شود. اگر در حین زایمان به سر نوزاد ضربه وارد شود احتمال ایجاد این مشکل وجود دارد.
- بیماری کبد
- اختلالات خونریزی
خونریزی مغزی چه علائمی دارد؟
علائم خونریزی مغزی میتوانند آهسته یا سریع بروز کنند. این عوارض عبارتاند از:
- سردرد شدید ناشی از خونریزی در مغز
- حالت تهوع و استفراغ
- اختلالات هوشیاری
- گیجی و بی حالی
- احساس ضعف در اندامها مخصوصاً در دست یا پا
- بیهوشی
- تشنج بدون سابقه
- اختلالات بینایی مانند تاری دید یا دوبینی
- سوزنسوزن شدن اندامها
- اختلال در بلع
- اختلال در تکلم و سخن گفتن
- اختلالات شناختی
- ناتوانی در حفظ تعادل
- اختلال در حرکت
- لرزش در اندامها
- اختلال در خواندن و نوشتن
لازم به ذکر است که هریک از علائم ذکر شده با توجه به محل آسیب و شدت آن بروز میکنند. اگر هریک از علائم ذکر شده را تجربه کردید حتماً به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
رابطه خونریزی مغزی با مرگ
اگر خونریزی مغزی شدید باشد، موجب مرگ فرد میشود. این که چقدر احتمال درمان و بازگشت به سلامتی وجود دارد به محل و شدت خونریزی بستگی دارد. اگر پس از خونریزی بلافاصله درمان صورت گیرد، درمان راحتتر است و خطر مرگ کاهش مییابد.
عوارضی که خونریزی مغزی ایجاد میکند
اگر در مغز خونریزی رخ دهد ممکن است عوارض جبرانناپذیری بر جای بگذارد. این عوارض میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- فلجی اندامها
- ضعف و بی حسی در اندامها
- اختلالات بلع
- تغییرات شخصیتی و عاطفی
- مشکلات حافظه
- نابینایی
- عدم توانایی سخن گفتن و تکلم
- ناتوانی در درک کلمات
مقدار عوارض بهجامانده از خونریزی مغزی به سن افراد بستگی دارد. به احتمال زیاد خونریزی بیشتر در افراد مسن اتفاق میافتد. به علت ناهنجاریهای رگهای خونی، ممکن است کودکان نیز به خونریزی مغزی دچار شوند. سایر علتهای ناشی از خونریزی نیز قبلاً ذکر شدهاند. کودکان و نوزادان هم میتوانند دچار این مشکل شوند؛ ولی احتمال این اتفاق بسیار کم است. درمان این خونریزی در کودکان و نوزادان نیز به محل و شدت آسیب بستگی دارد. احتمال بهبود در کودکان بیشتر از بزرگسالان است؛ زیرا مغز کودکان در حال توسعه است.
خونریزی مغزی چگونه تشخیص داده میشود؟
لازم است پس از مشاهده هریک از علائم خونریزی در مغز، به پزشک مراجعه کنید. متخصص مغز و اعصاب میتواند شما را معاینه کرده و با بررسی شواهد و علائم به تشخیص برسد. انجام آزمایش، ام آر آی، سی تی اسکن، رادیولوژی و… میتوانند به تشخیص قطعی کمک کنند. گاهی خونریزی بسیار جزئی است و طبق تشخیص پزشک، دارو تجویز میشود. در صورتی که در مغز ورم وجود داشته باشد، پزشک با جراحی، ورم را از بین میبرد. با استفاده از دستگاههایی مثل ام آر آی محل خونریزی به وضوح نشان داده میشود.
گاهی پزشک برای تشخیص دقیقتر و اطلاع از علت خونریزی، آزمایشهای متعددی را تجویز میکند. در این آزمایشات، اگر عروق مغزی حالت غیر عادی داشته باشند مشخص خواهند شد. گاهی برای تأیید خونریزی، به آزمایشهایی مثل پانکسیون کمری یا اسپینال تپ نیاز است. در این آزمایشها، احتمال بروز سایر مشکلات نیز نشان داده میشوند.
- آنژیوگرافی
آنژیوگرافی یکی از روشهای تشخیصی خونریزی مغزی است. در این روش یک کاتتر وارد رگهای مغز میشود. این کاتتر رنگ خون را تغییر میدهد. رنگ تزریق شده، توسط اشعه ایکس قابل شناسایی است. در نتیجه به راحتی میتوان مشاهده کرد که در کدام قسمتها خون و خونریزی وجود دارد.
- CTA
این روش، آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری است. در این آزمایش، به طور مستقیم رنگ به جریان خون تزریق میشود. این رنگ شریانها و خونریزی را در کامپیوتر به نمایش میگذارد.
- آزمون مایع مغزی نخاعی
اگر از مایع مغزی نخاعی نمونه برداری شود، میتوان فهمید شواهدی از خون در آن وجود دارد یا خیر. وجود خون در مایع مغزی نخاعی نشان از خونریزی در مغز است.
- سوراخ بینی کمری یا ضربهای ستون فقرات
درمانهای خونریزی مغزی
اگر بیمار به علائم خود توجه کند و سریع به پزشک مراجعه کند درمان آغاز میشود. درمان بستگی به شدت خونریزی و محل آن دارد. قبل از درمان باید اقدامات اولیه صورت گیرند. افرادی که دچار خونریزی در قسمت مغزی خود هستند، لازم است تا تحت مراقبتهای ویژه قرار گیرند. فشار خون و اکسیژن باید در بیمار ثابت نگه داشته شود. گاهی میزان اکسیژن به سختی به مغز میرسد و در این موارد لازم است تا از تنفس مصنوعی استفاده شود. مایعات و داروهای مورد نیاز نیز از طریق سرم به بدن بیمار تزریق میشوند.
علائم حیاتی باید کنترل شوند. پس پایدار شدن علائم حیاتی بیمار، جراح مغز و اعصاب درباره رسیدگی به وضعیت بیمار تصمیم میگیرد. این تصمیم گیری باید سریع انجام شود تا میزان خطر افزایش پیدا نکند.
پس از اقدامات اولیه، درمانهای زیر قابل انجام هستند:
۱. دارو درمانی
نواحی اطراف خونریزی، ممکن است دچار التهاب شوند. برای رفع این التهاب دارو تجویز میشود. همچنین ممکن است خونریزی باعث ایجاد رعشه شود. این مشکل نیز با دارو قابل حل است. برای رفع درد نیز مسکن تجویز میشود. به طور کلی داروهای زیر برای خونریزی مغزی تجویز میشوند:
- داروهای ضد درد
- داروهای کورتونی
- داروهای ضد تشنج
- داروهای دیورتیک
۲. جراحی
پزشک با بررسی شدت و محل خونریزی تصمیم میگیرد که بیمار نیاز به جراحی دارد یا خیر. همه افرادی که دچار خونریزی در مغز میشوند، نیاز به عمل جراحی ندارند. در صورتی که تورم و التهاب وجود داشته باشد، جراحی برای جلوگیری از تشدید آن صورت میگیرد.
۳. فیزیوتراپی
بعد از خونریزی مغزی، امکان اشکال در فعالیتهای حرکتی وجود دارد. برای رفع این مشکل میتوان از فیزیوتراپی بهره برد. با این روش میتوان عضلات و ماهیچه را قوت بخشید.
چگونه میتوان از خونریزی مغزی پیشگیری کرد؟
بعضی از بیماران مبتلا به عارضه خونریزی مغزی، ممکن است بهبود یابند و بعضی از افراد دچار سکته مغزی و در نهایت مرگ شوند. برای نداشتن چنین سرنوشتی باید پیشگیری را در اولویت قرار دهیم. برای پیشگیری از خونریزی رگهای مغزی باید کارهای زیر را انجام دهیم:
- تغییر سبک زندگی
- کنترل وزن در محدوده طبیعی
- رژیم غذایی مناسب
- ترک سیگار و مواد مخدر
- انجام ورزشهای سبک
- کنترل فشار خون
اگر دچار خونریزی مغزی شدیم چه کنیم؟
اگر احساس سردرد شدید داشتید و این سردرد به صورت ناگهانی شما را درگیر کرد، به پزشک مراجعه کنید. اگر فردی دچار تشنج شد، خونسرد باشید و با اورژانس تماس بگیرید.
