مهم‌ترین مسأله بعد از هر گونه ضربه شدید به سر، مراجعه سریع به پزشک است تا روند درمان در اسرع وقت آغاز شود. انتخاب روش درمان به شدتِ شکستگی بستگی دارد. در ترک‌خوردگی‌ها و شکستگیهای بسیار خفیف جمجمه، ممکن است نیازی به جراحی نباشد و فرد با بستریشدن و تحت‌نظر بودن بهبود یابد. اما در شکستگیهای شدید نیاز است فرد در اسرع وقت جراحی شود تا از آسیب بیشتر به مغز و مننژیت جلوگیری شود. بعد از جراحی نیز فرد باید به طور منظم تحت نظارت پزشک باشد تا از بهبودی اطمینان حاصل شود. در صورت شدید بودن شکستگی و عدم درمان به موقع، برخی عوارض مانند سردرد یا ناتوانی حرکتی ممکن است زندگی فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد.
جراحی شکستگی جمجمه چگونه انجام می‌شود؟
فرآیند درمان شکستگی جمجمه با تشخیص نوع و شدت شکستگی توسط پزشک آغاز می‌شود. در مواردی که برای درمان شکستگی جمجمه به جراحی نیاز است، پزشک ابتدا در پوست سر برشی ایجاد می‌کند تا به زائده‌ها و تکه‌های شکسته‌شده از جمجمه دسترسی پیدا کند. سپس اقدام به خارج کردن استخوان‌های شکسته شده و درمان احتمالی خونریزی و نشت مایع مغزی می‌کند. در نهایت با ترمیم پرده مغز و کرانیوپلاستی اقدام به ترمیم جمجمه می‌کند. پس از جراحی، نظارت و پیگیری‌های مستمر حتی پس از ترخیص نیز ادامه پیدا می‌کند تا از روند بهبودی جمجمه اطمینان حاصل شود.
تشخیص نوع و شدت شکستگی
اولین اقدام برای درمان، تشخیص نوع شکستگی به کمک تصویربرداری پزشکی است. نوع شکستگی جمجمه با توجه به شدت ضربه و شکل شکستگی و شکل هندسی جسمی که با سر برخورد کرده بستگی دارد. در توضیح مورد آخر، برای مثال اگر جسم نوک‌تیز به سر برخورد کرده باشد احتمال سوراخ شدن جمجمه و شکستگی فرورفته وجود دارد. انواع شکستگی جمجمه عبارت‌اند از:
- شکستگی خطی (Linear Fracture): شایع‌ترین نوع شکستگی جمجمه است. در شکستگی خطی، در استخوان شکستگی ایجاد می‌شود، اما استخوان حرکت نمی‌کند. معمولاً برای درمان به جراحی نیاز نیست و بیماران باید برای مدت کوتاهی در بیمارستان تحت‌نظر باشند و مدتی استراحت کنند.
- شکستگی فرورفته (Depressed Fracture): در این شکستگی، در واقع بخشی از جمجمه در اثر ضربه فرورفته است. این نوع شکستگی جمجمه، باتوجه‌به شدت شکستگی ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد تا جراح تغییر شکل بوجود آمده در جمجمه را اصلاح کند.
- شکستگی دیاستاتیک (Diastatic Fracture): این نوع شکستگی‌ها در امتداد درزهای جمجمه رخ می‌دهند. این نوع شکستگی باعث افزایش فاصله بین درزهای جمجمه می‌شود.
- شکستگی بازیلار (Basilar Fracture): جدی‌ترین نوع شکستگی جمجمه شکستگی بازیلار است که به شکستگی در استخوان قاعده جمجمه اطلاق می‌شود. در بیماران مبتلا به این نوع شکستگی اغلب کبودی در اطراف چشم و کبودی پشت گوش مشاهده می‌شود. همچنین ممکن است به دلیل پارگی در بخشی از پوشش مغز، مایع مغزی از بینی یا گوش آنها خارج شود. این بیماران معمولاً برای درمان به جراحی نیاز پیدا می‌کنند.
| نوع شکستگی | توضیحات | نیاز به جراحی |
|---|---|---|
| شکستگی خطی | – شایع‌ترین نوع شکستگی جمجمه – شکستگی به شکل ترک‌خوردگی در استخوان ایجاد می‌شود، اما استخوان جابه‌جا نمی‌شود | معمولاً به جراحی نیاز نیست |
| شکستگی فرورفته | – بخشی از جمجمه به دلیل ضربه شکسته شده و فرو می‌رود | برای ترمیم جمجمه معمولاً به جراحی نیاز است |
| شکستگی دیاستاتیک | – نوعی شکستگی که در امتداد درزهای جمجمه رخ می‌دهد – باعث باز و جدا شدن درزهای جمجمه می‌شود | معمولاً به جراحی نیاز است |
| شکستگی بازیلار | – جدی‌ترین نوع شکستگی جمجمه – شکستگی در قاعده جمجمه ایجاد می‌شود. – احتمال نشت مایع مغز | – نیاز به جراحی در صورت نشت مایع مغزی و آسیب عصبی – شیوه جراحی به محل شکستگی و شدت جراحی بستگی دارد |
کرانیوتومی
مرحله اول در جراحی شکستگی جمجمه، انجام کرانیوتومی است. در فرآیند کرانیوتومی، جراح برای دسترسی بهتر به مغز، بخشی از استخوان جمجمه را به طور موقت برمی‌دارد. تشخیص اینکه کدام قسمت از جمجمه باید برداشته شود بسیار مهم است و بعد از تصویربرداری‌های دقیق مثل ام آر آی، توسط جراح انجام می‌شود.
خارج کردن زائده‌های جمجمه
در مرحله بعدی جراح بعد از انجام کرانیوتومی و برداشتن بخشی از جمجمه، با دقت و مهارت خاصی، قسمت‌های شکسته شده و زائد ناشی از ضربه را از داخل جمجمه و نواحی اطراف مغز خارج می‌کند. در برخی موارد می‌توان از این قسمت‌ها مجدد در ترمیم جمجمه استفاده کرد، اما در بسیاری از موارد بر اثر ضربه، استخوان خرد شده و دیگر قابل استفاده نیست.
درمان خونریزی مغزی (در صورت نیاز)
یکی از مشکلات احتمالی ضربه به سر و شکستگی جمجمه، خونریزی مغزی است. علائم بالینی خونریزی مغزی شامل موارد زیر است:
- کاهش سطح هوشیاری
- ضعف در دست و پا
- اختلال تکلم
- اختلال بینایی
پزشک در صورت مشاهده علائم بالا قبل از جراحی، احتمال خونریزی مغزی را درنظر می‌گیرد و تصویربرداری را برای تشخیص دقیق‌تر در نظر می‌گیرد. در صورت تشخیص و اطمینان پزشک مبتنی بر وجود خونریزی مغزی، مرحله بعدی جراحی، درمان خونریزی مغزی است. برای درمان خونریزی مغزی ابتدا باید فشار خون و تنفس بیمار به شرایط پایدار برسد. سپس تخلیه خون انجام می‌شود و بعد از آن با تجویز دارو، فشار خون کنترل شده از تشنج بیمار جلوگیری می‌شود.
درمان نشت مایع مغزی و ترمیم پرده مغز (در صورت نیاز)
مرحله بعدی درمان نشت مایع مغزی و ترمیم پرده مغز است که در صورت نیاز و به تشخیص پزشک انجام می‌شود. مایع مغزی یا CFS مایعی است شفاف و پروتئینی که حاوی گلوکز است این مایع اطراف مغز را احاطه کرده و به تنظیم دمای مغز کمک می‌کند و عملکرد آن را بهبود می‌بخشد و از آن در برابر آسیب محافظت می‌کند. نشت مایع از درون گوش و بینی علامت اصلی نشت مایع مغزی است، سایر علائم عبارت‌اند از:
- سردرد
- از دست دادن شنوایی
- اختلال بینایی
- سرگیجه
- حالت تهوع و استفراغ
در صورتی که در اثر شکستگی جمجمه پرده مغز آسیب ببیند و مایع مغزی نشت پیدا کند، باید پرده مغز با دقت زیادی دوخته و ترمیم شود تا از نشت مایع مغزی جلوگیری شود.
کرانیوپلاستی یا ترمیم جمجمه
مرحله بعدی جراحی، کرانیوپلاستی نام دارد که نوعی جراحی پلاستیک است که روی جمجمه انجام می‌شود. در این فرآیند جراح برای ترمیم جمجمه از ایمپلنت و یک مش فلزی یا از پیوند استخوان استفاده می‌کند. با پیشرفت تکنولوژی امروزه از مواد مصنوعی ایمپلنت‌های سه‌بعدی تولید می‌شود که در ساخت این ایمپلنت‌ها از تصاویر دقیق سی‌تی‌اسکن استفاده می‌شود. متداول‌ترین مواد مورد استفاده در کرانیوپلاستی، مش تیتانیوم و متاکریلات متیل هستند.
بسیاری از پزشکان جراحی کرانیوپلاستی را با فاصله زمانی چند ماهه از جراحی شکستگی جمجمه انجام می‌دهند. در صورتی که دکتر مرشد جراحی کرانیوپلاستی را هم‌زمان با جراحی شکستگی جمجمه اجرا می‌کنند.
نظارت پس از جراحی
پس از انجام جراحی بیمار بین ۳ تا ۱۰ روز در بیمارستان بستری است و در طی این مدت شرایط بیمار به طور مداوم کنترل می‌شود. بعد از طی این مدت و در صورتی که مشکل خاصی مشاهده نشود، بیمار ترخیص می‌شود و باید تا مدتی مراقبت‌های لازم بعد از جراحی را در منزل انجام دهد. برخی از مراقبت‌های لازم به شرح زیر است:
- تا یک ماه بعد از جراحی از بلند کردن اجسام سنگین خودداری شود.
- بیمار به مدت ۳ هفته از رانندگی اجتناب کند.
- تا ۳ هفته پس از جراحی، بیمار اجازه شنا کردن ندارد.
- تا ۳ ماه پس از جراحی از انجام فعالیت‌‌ها و ورزش‌های سنگین مانند دوچرخه‌سواری، وزنه‌برداری و ورزش‌های هوازی اجتناب شود.
- پیاده‌روی سبک می‌تواند به برنامه روزانه فرد اضافه شده تا از لخته شدن خون بر اثر کم‌تحرکی جلوگیری شود.
پیگیری مستمر پس از ترخیص
بیمار پس از جراحی باید به طور مستمر و متداوم تحت نظارت پزشک متخصص باشد. در یک دوره ۳ ماهه بعد از جراحی، به فواصل زمانی یک‌ماهه با سی‌تی‌اسکن از جمجمه، شرایط بیمار بررسی می‌شود. احتمال نشت مایع مغزی از بینی یا محل زخم ارزیابی می‌شود و مطابق شرایط بیمار توصیه‌های لازم انجام می‌پذیرد. بعد از یک دوره ۳ ماهه، این بررسی‌ها هر شش ماه یکبار توسط پزشک انجام می‌شود و این پیگیری‌ها برای اطمینان از بهبود شرایط بیمار ادامه خواهد داشت.
چشم‌انداز پس از دوره نقاهت
پس از انجام جراحی و آغاز دوره نقاهت، بازگشت به یک زندگی نرمال هدف اصلی است. بسته به نوع و شدت آسیب به جمجمه، ممکن است درمان کامل ۳ تا ۶ ماه طول بکشد. در این مدت، مراقبت از خود و پیروی از دستورالعمل‌های پزشک، کلید اصلی بهبودی است. اجتناب از فعالیت‌های شدید و ورزش‌های سنگین در این مدت ضروری است، اما افزودن پیاده‌روی‌های سبک به برنامه روزانه می‌تواند به تسریع روند بهبود کمک کند.
طی این دوره، پزشک بر روند بهبودی نظارت خواهد داشت. با انجام آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های پزشکی، پیشرفت شما را ارزیابی می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که همه چیز طبق برنامه پیش می‌رود. ممکن است برخی علائم ناخوشایند مانند سردردهای مزمن، احساس خستگی مداوم، یا حساسیت به نور را تجربه کنید. این عوارض معمولاً با مشورت پزشک و مداخلات دارویی قابل کنترل هستند و نیازی به نگرانی بیش از حد نیست.
خبر خوب این است که اگر آسیب به مغز وجود نداشته باشد و جراحی به خوبی انجام شده باشد، افراد معمولاً کمترین عوارض جانبی را پس از پایان دوره نقاهت تجربه می‌کنند. حتی بسیاری از این عوارض خفیف بوده و به سادگی با دارو کنترل می‌شوند. با گذر از این مرحله، شما می‌توانید انتظار بازگشت به یک زندگی عادی و بدون محدودیت را داشته باشید.
به یاد داشته باشید که دوره نقاهت یک فرآیند تدریجی است و هر گام به سوی بهبودی، شما را به زندگی بهتر و پرانرژی تری نزدیک تر می کند. صبوری و پیگیری منظم توصیه های پزشکی می تواند به شما کمک کند تا این مسیر را با آرامش و اطمینان بیشتری طی کنید.
عوارض تأخیر در جراحی شکستگی جمجمه
یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار در درمان شکستگی جمجمه، سرعت عمل و عدم تأخیر در شروع درمان است. مهم است که بعد از هر اتفاق منجر به آسیب به جمجمه، اعم از تصادف یا درگیری، در ۶ ساعت اول بعد از اتفاق اقدامات لازم برای تشخیص هرگونه شکستگی جمجمه انجام پذیرد. به خصوص وقتی بیمار علائمی چون نشت مایع مغزی یا نخاعی از بینی و گوش دارد، زیرا در این موارد جراحی ضروری است. به طور کلی تأخیر در جراحی شکستگی جمجمه احتمال بروز عوارض مادام‌العمر همچون ناتوانی حرکتی و همچنین احتمال مرگ افراد به دلیل آسیب به جمجمه را بالا می‌برد.
سوالات متداول
شکستگی جمجمه باعث بروز چه علائمی می‌شود؟
درد شدید، برآمدگی و کبودی، خونریزی از ناحیه گوش‌ها، بینی یا چشم، از دست دادن تعادل، از دست دادن توانایی تکلم، تار دیدن یا دوبینی، تشنج و استفراغ، عدم عکس‌العمل مردمک چشم به نور، مشکلات در بلعیدن غذا یا آب دهان، مشکل در کنترل ادرار یا مدفوع و … از علائم شکستگی جمجمه هستند.
آیا همه شکستگیهای جمجمه به جراحی نیاز دارند؟
خیر، در شکستگیهای بسیار خفیف و ترکخوردگیهای جمجمه، ممکن است نیازی به جراحی نباشد و فرد با بستریشدن و تحت نظر بودن بهبود یابد.
آیا بعد از شکستگی جمجمه فرد می‌تواند بخوابد؟
باور اشتباهی در میان برخی مردم رایج است که در صورت آسیب به جمجمه فرد نباید بخوابد و باید هوشیار باقی بماند که این باور بی‌پایه و اساس است و فرد بعد از آسیب به جمجمه می‌تواند بخوابد.
درمان شکستگی جمجمه در کودکان چگونه است؟
در صورت ضربه به سر، کودک باید تا ۲۴ ساعت در بیمارستان تحت نظر باشد و تصویربرداری از جمجمه صورت پذیرد. در صورت عدم وجود خونریزی مغزی، یا علائمی مانند عدم هوشیاری یا تشنج در مدت ۲۴ ساعت، کودک از بیمارستان مرخص می‌شود، در غیر این صورت، پروسه درمان آغاز می‌شود و حتی ممکن است به جراحی نیاز باشد.
آیا شکستگی جمجمه می‌تواند منجر به از دست دادن حافظه شود؟
بله، یکی از عوارض احتمالی ناشی از شکستگی شدید جمجمه اختلال در حافظه است.
دیه شکستگی جمجمه چقدر است؟
طبق قانون، دیه جنایتی که موجب شکستگی جمجمه شود، ده درصد دیه کامل است.
جوش خوردن جمجمه پس از شکستگی چقدر طول می‌کشد؟
جوش خوردن جمجمه به عوامل مختلفی از جمله نوع تغذیه، وضعیت سلامتی، سن بیمار و … بستگی دارد. به طور متوسط می‌توان گفت جوش خوردن جمجمه حدود ۶ هفته طول می‌کشد.
برای شکستگی جمجمه چه بخوریم؟
رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات، غلات کامل، مغز دانه‌ها، روغن زیتون و ماهی و پرهیز از غذاهای فرآوری شده و چرب و همچنین نوشیدنی‌های حاوی مقادیر زیاد شکر و کافئین، رژیم غذایی مناسبی است.
بهترین ورزش بعد از شکستگی جمجمه چیست؟
پیاده روی سبک، بهترین ورزش بعد از جراحی شکستگی جمجمه است.
سردرد بعد از شکستگی جمجمه تا کی ادامه دارد؟
در بسیاری افراد سردردهای ناشی از شکستگی جمجمه بعد از چند هفته قطع می‌شوند ولی برای برخی دیگر تا چند ماه ادامه پیدا می‌کنند.
در صورت مواجهه با فردی که دچار آسیب جمجمه شده چه باید کرد؟
اولین اقدام تماس با اورژانس است. به فرد کمک کنید دراز بکشد و سر و شانه‌های فرد مقداری بالاتر از بقیه بدن قرار گیرند. تا حد امکان از حرکت گردن فرد جلوگیری شود تا اورژانس و تیم پزشکی در محل حاضر شوند.
آیا بعد از جراحی شکستگی جمجمه، موی سر در محل انجام جراحی مجدد رشد می‌کند؟
معمولاً بعد از حدود ۶ ماه و بهبود کامل، مجدد موی سر در محل انجام جراحی رشد خواهد کرد و مانند قبل از جراحی خواهد بود.
