همه ما در طول زندگی خود خواب رفتن و گزگز دست و پا را تجربه کردهایم؛ احساس ناخوشایندی شبیه به سوزن سوزن شدن یا مور مور شدن دست و پا که خیلی زود برطرف میشود. اما گزگز دست و پا زمانی نگران کننده میشود که بهطور مکرر آن هم بدون دلیل مشخصی اتفاق میافتد. در این موارد شاید لازم باشد بیشتر به این علامت شایع توجه کنیم، چرا که ممکن است این بار گزگز دست و پا ناشی از یک بیماری زمینهای دیگر مثل دیابت، آرتروز گردن یا نارسایی کلیه باشد که تشخیص دقیق و درمان آن نیاز به مراجعه به پزشک متخصص دارد.
گزگز دست و پا نشانه چیست؟
احساس گزگز یا سوزنسوزن شدن یا خواب رفتن دستها و پاها علامتی بسیار شایع و آزاردهنده است. گزگز دست و پا اغلب خوشخیم و موقتی است. برای مثال، ممکن است دلیل آن فشار روی بازو در اثر بد خوابیدن باشد یا فشار روی عصب پا زمانی که یک پا را روی دیگری میاندازیم. در این موارد به محض برداشته شدن فشار، احساس گزگز هم ظرف چند دقیقه رفع میشود.
با این حال، گاهی گزگز و مور مور دست و پا طولانی، تکرار شونده یا مزمن میشود. گاهی نیز با علائم دیگری از قبیل درد، خارش، بیحسی یا ضعف عضلات همراه میشود. در چنین مواردی گزگز دست و پا میتواند نشاندهندۀ یک عارضه یا بیماری خاص مانند دیابت، آرتروز گردن، کم کاری تیروئید یا حتی ناشی از کمبود برخی ویتامینها باشد.
در جدول زیر خلاصهای از شایعترین علل گزگز دست و پا و علائم همراه آن آمده است.
| علت | علائم دیگر به جز گزگز دست و پا |
|---|---|
| دیابت | – ادرار زیاد – وجود کتون در ادرار – عطش و گرسنگی شدید – کاهش وزن بیدلیل – تاری دید – خستگی شدید – بیقراری و تغییرات خلق و خو – بیحسی و درد در دستها و پاها – ضعف عضلات دست و پا – گرفتگی یا درد شدید – حساسیت شدید به لمس – در مواردی عدم حساسیت به درد یا تغییرات دما – از دست دادن تعادل – مشکل در راه رفتن روی سطوح ناهموار – ایجاد زخم و عفونت در پا و انگشتان پا |
| آرتروز گردن | – درد و سفتی گردن – عدم هماهنگی و مشکل در راه رفتن – از دست دادن کنترل مثانه یا روده |
| کمبود ویتامین | – ضعف، خستگی – عدم تعادل در حرکت – از دست دادن حافظه – بی قراری – افسردگی – سردرگمی – رنگ پریدگی و نفس نفس زدن |
| اضطراب | – حملات پانیک یا اضطراب – بالا رفتن ضربان قلب – سرگیجه – گرفتگی عضلات – لرز – خستگی و ضعف عاطفی و جسمی |
| میگرن | – اختلال بینایی (خطوط زیگزاگی، دوبینی، نقطه کور) – حساسیت به نور، صدا و بو – اختلال تکلم – عدم تعادل – گیجی و سرگیجه – ضعف یا فلج موقت – بیحسی – خواب آلودگی – حالت تهوع و استفراغ – درد شدید معمولاً در یک طرف سر |
| نارسایی کلیه | – کاهش واکنشهای حسی – ضعف عضلانی – عدم تعادل – ورم، زخم و عفونت – خشکی و خارش پوست پا – درد مزمن همراه با سوزش – احساس سرما و برق گرفتگی در پاها، بازوها و دستها (دیسیستزیا) – گرفتگی عضلات – سندرم پای بیقرار |
| بارداری | – ورم، بیحسی |
| عوارض داروها | – بسته به نوع دارو متفاوت است اما ضعف و بیحسی از علائم شایع است |
| کمکاری تیروئید | – خستگی – حساسیت به سرما – افزایش وزن – یبوست – افسردگی – حرکات و افکار آهسته – گرفتگی صدا – درد و ضعف عضلانی و گرفتگی عضلات – پوست خشک و پوسته پوسته – مو و ناخنهای شکننده – کاهش موهای بدن و سر – پف کردن صورت، دستها و پاها – از دست دادن میل جنسی – پریودهای نامنظم یا پریودهای سنگین |
| اعتیاد به الکل | – کبودی، بریدگی، زخم یا عفونت پوستی در انگشتان دست یا پا – یبوست یا اسهال – کاهش درد ناشی از صدمات، به ویژه در پاها یا دستها – کاهش حس در دست و پا یا انگشتها – سرگیجه – عدم هماهنگی پاها یا دستها – از دست دادن تعادل هنگام راه رفتن – اختلال عملکرد جنسی – مشکل در راه رفتن در مسیر مستقیم حتی بدون مصرف اخیر الکل – بی اختیاری ادرار – ضعف در پاها یا دستها |
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید؟
- هیچ دلیل مشخصی ندارد
- مکرراً اتفاق میافتد و به تدریج بدتر میشود
- بیشتر از یک هفته طول کشیده است
- به مرور قسمتهای دیگر مثل بازوها یا ساق پا را درگیر میکند
- با احساس سردی در دست و پا همراه است
- با بیحسی دست و پا همراه است
- با ورم در دست و پا همراه است
- با دشواری در ایستادن یا راه رفتن همراه است
- به نظر میرسد با فعالیتهای پرتکرار (مثل تایپ کردن یا رانندگی و …) مرتبط است
- همراه با آن علائمی همچون خستگی، اختلال دید، کاهش یا افزایش وزن، درد در ناحیه کمر وجود دارد
بهتر است در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه کنید.
روش تشخیص علت گزگز دست و پا
بسیاری از بیماریهای زمینهای، بیماریهای خود ایمنی، عفونتها و شرایط خاص هستند که میتوانند گزگز و خواب رفتن دست و پا را به دنبال داشته باشند. تشخیص علت اصلی گزگز دست و پا فرایندی دشوار و زمانبر است. بنابراین پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی کامل انجام میدهد، سپس از بیمار در مورد علائم، سابقه بیماریها، عفونتهای احتمالی، عادتهای کاری و زندگی سوالاتی میپرسد و سوابق پزشکی او را بررسی میکند.
پزشک همچنین آزمایشهایی را تجویز میکند، شامل:
- آزمایش خون برای تشخیص دیابت، کمبود ویتامین، اختلال عملکرد کبد یا کلیه، اختلالات متابولیک، و علائم فعالیت غیرطبیعی سیستم ایمنی
- بررسی مایع مغزی – نخاعی برای شناسایی آنتیبادیهای مرتبط با نوروپاتی محیطی
- الکترومیوگرام یا نوار عصب و عضله
- تست سرعت هدایت عصبی
همچنین پزشک ممکن است درخواست انجام اسکن اشعه ایکس، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، بیوپسی عصبی و بیوپسی پوست را نیز بدهد.
با توجه به این که در بسیاری از موارد گزگز دست و پا مرتبط با عارضههای ستون فقرات و آسیب به سیستم عصبی محیطی است، بهتر است برای تشخیص علت به یک متخصص و جراح مغز و اعصاب، دیسک و ستون فقرات مراجعه شود.
دلایل گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا
همانطور که اشاره شد گزگز و خواب رفتن دست و پا دلایل متعددی دارد. آگاهی از اینکه گزگز دست و پا ناشی از کدام بیماریها و عارضههای زمینهای است و نیز شناخت علائم هر کدام از آنها، کمک میکند در مراجعه به پزشک بتوانیم شرح حال بهتری از علائم خود ارائه دهیم و به تشخیص دقیقتر و درمان سریعتر کمک کنیم. در ادامه شایعترین علل گزگز دست و پا شرح داده شده است.
علل شایع
شایعترین علل مور مور و گزگز دست و پا عبارتند از: دیابت، فتق دیسک، کمبود بعضی ویتامینها، اضطراب، میگرن، نارسایی کلیه، بارداری، عوارض برخی داروها، کمکاری تیروئید و اعتیاد به الکل. هر کدام از این موارد علائم و نشانههایی دارند که آنها را باهم مرور میکنیم.
دیابت
دیابت میتواند بر اعصابی که حرکت، حس و سایر عملکردها را کنترل میکنند، اثر بگذارد. به این عارضه نوروپاتی دیابتی میگویند. هر چه زمان بیشتری از ابتلای فرد به دیابت گذشته باشد، احتمال اینکه به نوروپاتی دچار شود بیشتر میشود. از علائم نوروپاتی دیابتی گزگز دست و پا است.
| سایر علائم همراه |
– ادرار زیاد – وجود کتون در ادرار – عطش و گرسنگی شدید – کاهش وزن بیدلیل – تاری دید – خستگی شدید – بیقراری و تغییرات خلق و خو – بیحسی و درد در دستها و پاها – ضعف عضلات دست و پا – گرفتگی یا درد شدید – حساسیت شدید به لمس – در مواردی عدم حساسیت به درد یا تغییرات دما – از دست دادن تعادل – مشکل در راه رفتن روی سطوح ناهموار – ایجاد زخم و عفونت در پا و انگشتان پا |
| علل و عوامل |
– قند خون بالا – عوامل متابولیک – عوامل ارثی |
آرتروز گردن
آرتروز گردن یا اسپوندیلوز گردن یک بیماری شایع مرتبط با ساییدگی مفاصل ستون فقرات ناشی از افزایش سن است. بیش از ۸۵ درصد افراد بالای ۶۰ سال به آرتروز گردن مبتلا هستند. برخی اوقات آرتروز گردن منجر به باریک شدن کانال نخاعی و متعاقب آن فشار به عصبهای محیطی میشود که در نتیجه آن فرد علائمی چون گزگز دست و پا را تجربه میکند.
| سایر علائم همراه |
– درد و سفتی گردن – عدم هماهنگی و مشکل در راه رفتن – از دست دادن کنترل مثانه یا روده |
| علل و عوامل |
– کمآبی دیسکهای ستون فقرات – فتق دیسک – خارهای استخوانی – رباطهای سفت |
کمبود ویتامین
برخی ویتامینها از جمله ویتامینهای B1، B6، B9، B12 و E برای سلامت اعصاب مهم هستند و کمبود آنها میتواند به آسیب عصبی و علائمی چون گزگز دست و پا منجر شود.
| سایر علائم همراه |
– ضعف (کمبود ویتامین B12، B6، B9) – خستگی (کمبود ویتامین B12) – عدم تعادل در حرکت (کمبود ویتامین B12) – از دست دادن حافظه (کمبود ویتامین B12) – بی قراری (کمبود ویتامین B12، B6) – افسردگی (کمبود ویتامین B6، B9) – سردرگمی (کمبود ویتامین B6، B9) – رنگ پریدگی و نفس نفس زدن (B9) |
| علل و عوامل |
– رژیم گیاهخواری (B12) – اختلال در جذب (به دلایلی مثل مصرف طولانی مدت آنتیاسیدها، عمل بایپس معده برای کاهش وزن، التهاب دیواره معده، و کم خونی بدخیم) (B12) – قرار گرفتن در معرض گاز خنده (B12) – عدم جذب چربی (E) – اختلالات ژنتیکی (E) – داروی ایزونیازید برای درمان سل (B6) – سندرم بری بری (B1) – مصرف بیش از حد الکل (B1، B9) – دیالیز (B9) |
اضطراب
اضطراب در واقع بدن را برای مقابله با تهدیدهای بالقوه آماده میکند. زمانی که فرد دچار اضطراب میشود، ضربان قلب و تعداد تنفسش بالا میرود و خون با سرعت بیشتری در عضلات جریان پیدا میکند، بنابراین بدن آماده میشود با تهدید مقابله کند. اما گاهی این مکانیسم سودمند از کنترل خارج شده و باعث اختلال و بروز علائم فیزیکی مثل گزگز و خواب رفتن دست و پا میشود.
| سایر علائم همراه |
– حملات پانیک یا اضطراب – بالا رفتن ضربان قلب – سرگیجه – گرفتگی عضلات – لرز – خستگی و ضعف عاطفی و جسمی |
| علل و عوامل |
– حملات پانیک یا اضطراب – بالا رفتن ضربان قلب – سرگیجه – گرفتگی عضلات – لرز – خستگی و ضعف عاطفی و جسمی |
میگرن
علائم میگرن همیشه محدود به سر نیست و گاهی اوقات قسمتهای دیگر بدن نیز تحت تأثیر قرار میگیرند که گزگز دست و پا یکی از آنهاست. این علائم معمولاً در میگرن همراه با اورا (هاله زیگزاگی) ظاهر میشوند. بر اساس مطالعات تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد افراد مبتلا به میگرن اورا را تجربه میکنند.
| سایر علائم همراه |
– اختلال بینایی (خطوط زیگزاگی، دوبینی، نقطه کور) – حساسیت به نور، صدا، بو – اختلال تکلم – عدم تعادل – گیجی و سرگیجه – ضعف یا فلج موقت – بیحسی – خواب آلودگی – حالت تهوع و استفراغ – درد شدید معمولاً در یک طرف سر |
| علل و عوامل |
– کمبود خواب – تغییرات هورمونی – استرس – حذف وعدههای غذایی – کم آبی بدن – الکل – کافئین – تغییرات آب و هوایی – عوارض برخی داروها – دلایل ژنتیکی |
نارسایی کلیه
نوروپاتی اورمیک نوعی آسیب عصبی است که بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی پیشرفته یا بیماران تحت دیالیز را تحت تاثیر قرار میدهد و متأسفانه در بیماران کلیوی بسیار شایع است.
| سایر علائم همراه |
– کاهش واکنشهای حسی – ضعف عضلانی – عدم تعادل – ورم – زخم و عفونت – خشکی و خارش پوست پا – درد مزمن همراه با سوزش، احساس سرما و برق گرفتگی در پاها، بازوها و دستها (دیسیستزیا) – گرفتگی عضلات – سندرم پای بیقرار |
| علل و عوامل |
| – همودیالیز |
بارداری
گزگز دست و پا از علائم ناراحت کننده دوران بارداری است که به خصوص در سه ماهه پایان دوران بارداری ظاهر میشود.
| سایر علائم همراه |
– ورم – بیحسی |
| علل و عوامل |
– بزرگ شدن رحم و فشار به عصبها و عضلات – هورمونها و تغییرات بیولوژیکی – ورم پاها به دلیل احتباس آب و فشار به عصبها – ترشح هورمون ریلکسین که باعث شل شدن رباطها میشود – افزایش وزن |
عوارض داروها
آسیب عصبی میتواند ناشی از عوارض جانبی برخی داروها مثل داروهای مبارزه با سرطان یا HIV باشد. گزگز دست و پا نیز از علائم این آسیب است.
| سایر علائم همراه |
| – بسته به نوع دارو متفاوت است اما ضعف و بیحسی از علائم شایع است. |
| علل و عوامل |
| – داروهای درمان سرطان (داروهای شیمی درمانی) – داروهای HIV مثل دیدانوزین و امتریسیتابین – داروهای قلب و فشار خون مثل آمیودارون یا هیدرالازین – آنتی بیوتیکها مثل مترونیدازول و داپسون – داروهای ضدتشنج مانند فنیتوئین – داروهای ترک الکل مثل دیسولفیرام – داروهای مورد استفاده برای بیماریهای خودایمنی مثل اتانرسپت |
کم کاری تیروئید
تیروئید کمکار به این معنی است که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمیکند. تیروئید کمکار در زنان شایعتر از مردان است و یکی از علائم آن گزگز یا سوزن سوزن شدن دست و پا است.
| سایر علائم همراه |
– خستگی – حساسیت به سرما – افزایش وزن – یبوست – افسردگی – حرکات و افکار آهسته – گرفتگی صدا – درد و ضعف عضلانی – گرفتگی عضلات – پوست خشک و پوسته پوسته – مو و ناخنهای شکننده – کاهش موهای بدن و سر – پف کردن صورت، دستها و پاها – از دست دادن میل جنسی – پریودهای نامنظم یا پریودهای سنگین |
| علل و عوامل |
– حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید – جراحی تیروئید – پرتو درمانی – تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید) – بیماری هاشیموتو – عوارض داروها (مثل لیتیوم) – مشکلات مادرزادی – اختلال غده هیپوفیز – بارداری – کمبود ید – سابقه بیماری تیروئید در خانواده |
اعتیاد به الکل
نوروپاتی الکلی وضعیتی است که در آن اعصاب در نتیجه مدت طولانی مصرف زیاد از حد الکل آسیب میبینند. گزگز و مور مور دست و پا از علائم این وضعیت است.
| سایر علائم همراه |
– کبودی، بریدگی، زخم یا عفونت پوستی در انگشتان دست یا پا – یبوست یا اسهال – کاهش درد ناشی از صدمات، به ویژه در پاها یا دستها – کاهش حس در دست و پا یا انگشتها – سرگیجه – عدم هماهنگی پاها یا دستها – از دست دادن تعادل هنگام راه رفتن – اختلال عملکرد جنسی – مشکل در راه رفتن در مسیر مستقیم، حتی بدون مصرف اخیر الکل – بی اختیاری ادرار – ضعف در پاها یا دستها |
| علل و عوامل |
– مصرف بیش از ۱۰۰ گرم الکل در روز – عدم جذب ویتامینهای B1، B6، B12 به دلیل مصرف الکل |
بیماریهای خودایمنی
بیماریهای خودایمنی زمانی رخ میدهند که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافتهای سالم حمله میکند. برخی اوقات این آسیب به عصبها میرسد که در نتیجه آن علائمی چون گزگز دست و پا ظاهر میشوند. در ادامه مروری بر بیماریهای خودایمنی خواهیم داشت که سبب گزگز دست و پا و بروز علائم دیگر در بدن میشوند.
عفونت
برخی عفونتهای ویروسی و باکتریایی نیز ممکن است باعث آسیب به اعصاب شده و علائمی مثل گزگز دست و پا را ایجاد کنند. در این موارد حذف علائم بیماری در گرو از بین بردن عفونت یا به حداقل رساندن آن است. در ادامه با این بیماریهای عفونی و علائم دیگر آنها آشنا میشویم.
سایر علل
علاوه بر موارد فوق، گزگز دست و پا میتواند ناشی از علل دیگری نیز باشد که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
سوالات متداول
گزگز دست و پا در حالت عادی چقدر طول میکشد؟
در حالت عادی گزگز دست و پا باید ظرف چند دقیقه و با برداشته شدن فشار از روی عصب رفع شود. درصورتیکه گزگز بیش از یک هفته طول بکشد یا مکرر اتفاق بیفتد احتمال دارد علامت یک بیماری جدیتر باشد و باید برای تشخیص آن به پزشک متخصص مراجعه کرد.
آیا نرمش میتواند به رفع گزگز دست و پا کمک میکنند؟
بله، گزگز دست و پا در موارد زیادی به دلیل فشار به عصب یا کاهش جریان خون اتفاق میافتد، که در این موارد، انجام حرکات کششی در مچ دست، بازوها و مچ پا، و نرمشهای ناحیه ستون فقرات میتواند به برداشته شدن فشار و جریان بهتر خون کمک کند.
آیا ممکن است گزگز دست و پا تمام روز ادامه پیدا کند؟
در بیشتر موارد گزگز دست و پا موقتی است و ظرف چند دقیقه برطرف میشود. اما گاهی میتواند طولانی شود یا مکرر در فواصل کوتاه اتفاق بیفتد که در این صورت ممکن است اشاره به یک بیماری زمینهای داشته باشد.
آیا استرس میتواند عامل گزگز دست و پا باشد؟
بله، استرس میتواند با تأثیر روی گردش خون، خونرسانی به دستها و پاها را محدود کند که این مسئله موجب سفتی یا گزگز دست و پا شود.
آیا خواب رفتن و گزگز دست و پا نشان دهنده گردش خون ضعیف است؟
بله، گردش خون ضعیف میتواند علائمی مثل درد، بیحسی، گزگز یا سرما را در بخشهای مختلف بدن به خصوص پاها، دستها و انگشتان ایجاد کند.
چه ویتامینهایی به رفع گزگز و سوزن سوزن شدن دست و پا کمک میکند؟
ویتامینهای گروه B به ویژه B12، B6، B1 و ویتامین E و D
آیا کرونا میتواند عامل گزگز دست و پا باشد؟
بله، از ابتدای پاندمی محققان دریافتند که بسیاری از مبتلایان به کرونا آسیب به سیستم عصبی محیطی را با علائمی از جمله درد، بیحسی و گزگز در دستها و پاها تجربه میکنند.
آیا گزگز دست و پا میتواند به علت کم آبی بدن باشد؟
بله، کمآبی بدن میتواند منجر به کاهش سطح سدیم در بدن شود که باعث گزگز در اندامها خواهد شد.
آیا بیخوابی میتواند عامل گزگز و مور مور دست و پا شود؟
در برخی موارد بله، بیخوابی ناشی از اضطراب یا بیخوابی که موجب اضطراب شود میتواند به گزگز دست و پا منجر شود. بعلاوه، کمبود خواب در افراد مبتلا به میگرن باعث عود کردن علائم آنها میشود و گزگز دست و پا یکی از این علائم است.
علت گزگز دست و پا هنگام صبح و بیدار شدن از خواب چیست؟
عادتهای خواب شبانه مثل انداختن یک مچ پا روی مچ دیگر یا قرار دادن بازو زیر سر که باعث فشار آمدن به عصب میشود ممکن است دلیل گزگز دست و پا در هنگام صبح و بیدار شدن از خواب باشد.
رژیم غذایی مناسب برای گزگز دست و پا چیست؟
ماهی، غلات غنی شده، گوشت گاو، تخم مرغ، سینه مرغ و بطور کلی غذاهای حاوی ویتامین B برای بهبود عملکرد اعصاب محیطی و گزگز دست و پا مفید هستند.
آیا چاقی میتواند عامل گزگز دست و پا باشد؟
بله، اضافه وزن بیش از حد میتواند فشار روی عصبها را بیشتر کند و منجر به گزگز دست و پا شود.
اگر گزگز دست و پا درمان نشود چه اتفاقی میافتد؟
اگر گزگز دست و پا مزمن، طولانی و تکرار شونده باشد میتواند نشانه یک بیماری جدیتر باشد و عدم تشخیص و درمان به موقع ممکن است به بدتر شدن علائم بیماری منجر شود.
آیا قهوه میتواند گزگز و خواب رفتن دست و پا را تشدید کند؟
بله، کافئین موجود در قهوه میتواند اعصاب را تحریک کرده و علائم نوروپاتی مثل گزگز دست و پا را تشدید کند. با توجه به میزان علائم خود بهتر است مصرف آن را محدود یا از نوشیدن آن اجتناب کنید.
