درباره آنوریسم مغزی
آنوریسم مغزی، Brain aneurysm یا همان کلاف عروقی مغز، یکی از بیماری های شایع مغز و اعصاب است. آنوریسم مغزی یک برآمدگی بادکنک مانند روی یکی از شریانهای مغزی است. این آنوریسم، گاهی به قدری رشد میکند که فضای کافی برای ادامه روند خود نمییابد. در صورت عدم وجود فضای کافی، شریان دچار پارگی میشود. پاره شدن شریانها خبر خوبی برای مغز و بدن نیست. در نتیجه شکاف به وجود آمده در شریان، مغز متحمل عوارضی میشود. این عوارض از سردرد شروع شده و تا سکته مغزی میتوانند پیش بروند.
گاهی ممکن است برای مشکل دیگری به پزشک مراجعه کنید و هنگام تصویر برداری از مغز، متوجه این عارضه شوید. خطرات ناشی از پارگی آنوریسم، میتواند بسیار زیاد باشد، همه چیز به محل آسیب و شدت پارگی بستگی دارد. گزینههای درمانی متعددی برای رفع این مشکل یا بیماری وجود دارد. در ادامه این گزینههای درمانی را به طور دقیق بررسی خواهیم کرد.
آنوریسم مغزی چیست؟
فرقی ندارد که در چه رده سنی قرار دارید. آنوریسم مغزی میتواند همه ما را هدف بگیرد. احتمال ایجاد آنوریسم، حتی در یک کودک نیز وجود دارد. این مشکل یا بیماری، در درجه بیماریهای مرگبار و کشنده قرار دارد. اگر فردی دچار این بیماری شود، باید هرچه سریعتر درمان شود و در غیر این صورت احتمال مرگ را به جان میخرد.
ممکن است شما آنوریسم داشته باشید؛ ولی آنوریسم شما پاره نشود. این مسئله نیز بسیار طبیعی و دارای دلیل است. در حالت کلی در مغز ما چهار شریان وجود دارد. دو شریان، شریان کاروتید و دو شریان، شریان مهرهای هستند. شریانها وظیفه تأمین گلوکز و اکسیژن و… را دارند.
از طریق این چهار شریان، یک سری شریانهای کوچک و فرعی فعالیت میکنند. نقاط ظریف بین این شریانها عاملی است که گاهی باعث ایجاد آنوریسم مغزی میشود.
حال این نقاط ظریف چرا و چگونه به وجود میآیند؟ پاسخ بسیار ساده است. این شریانها یک محل برخورد مشترک دارند. گاهی این محل یا نقطه دچار ضعف میشود. نقاط ضعیف، محل ایجاد برآمدگیهای خونی میشوند. در نهایت این برآمدگیها به قدری بزرگ میشوند که تبدیل به یک کیسه خونی شوند. این برآمدگیها آنوریسم نام دارند و در صورت پارگی خون نشت میکند و در نواحی مختلف مغز پخش میشود.
انواع آنوریسم مغزی
آنوریسم مغزی اشکال مختلفی دارد و ما قصد داریم به آنها بپردازیم و اطلاعاتی در اختیار شما قرار دهیم. انواع آنوریسم مغزی عبارتاند از:
آنوریسم ساکولار
شکل این نوع آنوریسم مانند توت است این نوع آنوریسم در شریانهای خونی مغز شکل میگیرد.
آنوریسم دوکی شکل
این نوع آنوریسم شکلی مانند دوک دارد و به همین دلیل به آن آنوریسم دوک مانند، دوکی شکل و فوزیفورم میگویند. اگر این نوع آنوریسم مغزی رخ دهد کل شریان خونی متورم میشود.
آنوریسم تشریحی
در این نوع آنوریسم، شریان خونی از درون پاره میشود. این پارگی شریان باعث میشود تا خون به لایههای دیگر نیز برسد. رسیدن خون به لایههای دیگر باعث شود شریان مسدود شود.
چه فعالیتها و کارهایی باعث ایجاد آنوریسم مغزی میشود؟
یک سری از کارها و فعالیتها باعث میشوند تا آنوریسم مغزی ایجاد شود. از این فعالیتها و کارها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاربت جنسی
- ورزش سنگین
- پانیک و وحشت زدگی
- تنش در روده
- مصرف قهوه یا سودا
گاهی ممکن است این فعالیتها باعث آنوریسم نشوند و آنوریسم ارثی باشد. بعضی از آنوریسمها در طول زندگی ایجاد میشوند و حتی آسیب مغزی نیز میتواند منجر به ایجاد آنوریسم شود.
در شرایطی ممکن است آنوریسم مربوط به کلیه باشد. یک بیماری کلیوی به نام بیماری پولی سیستیک غالب اتوزومال وجود دارد. این بیماری، نه تنها بر عملکرد کلیه تأثیر میگذارد بلکه مغز را نیز تحت تأثیر قرار میدهد.
بیماری پولی سیستیک غالب اتوزومال، باعث میشود در مغز کیست تولید شود. با ایجاد این کیستها، فشار خون افزایش مییابد و شریانها ضعیف میشوند.
سندرم مارفان نیز ممکن است آنوریسم مغزی را ایجاد کند. این سندروم، ژنها را تحت تأثیر قرار داده و کنترل بافتهای همبند را در دست میگیرد. در نتیجه تغییرات ایجاد شده در مغز، شریانها آسیب میبینند و آسیب به شریان، آنوریسم مغزی را ایجاد میکند.
اگر مغز دچار سانحه شود، بعدها ممکن است شریان پاره شود و آنوریسم ایجاد شود. عفونت هم میتواند آنوریسم ایجاد کند. در صورتی که فشار خون بالا دارید و دخانیات مصرف میکنید، امکان ابتلا به بیماری آنوریسم مغزی در شما وجود دارد.
آیا همه افراد در معرض آنوریسم مغزی قرار میگیرند؟
این سؤال یک سؤال کلی است؛ اما ما قصد نداریم با یک پاسخ کلی از این سؤال رد شویم. در پاسخ به این سؤال میتوان گفت امکان ایجاد آنوریسم مغزی در همه افراد وجود دارد. ممکن است در طول زندگی خود چیزهایی را تجربه کنید که موجب آسیب به شریانها و سپس موجب ایجاد آنوریسم شود. به طور قطع نمیتوان گفت نه خیر شما دچار این بیماری نمیشوید.
یک سری از فاکتورها هستند که احتمال ابتلا به آنوریسم مغزی را افزایش میدهند. در مورد این افراد میتوان گفت که نسبت به سایر افراد درصد احتمال ابتلایشان بیشتر است. در ادامه این فاکتورها را بررسی میکنیم.
فاکتورهای افزایش دهنده احتمال ابتلا به آنوریسم مغزی
فاکتورهای افزایش دهنده احتمال ابتلا به آنوریسم مغزی عبارتاند از:
- بیماری آترواسکلروز یا تصلب شرایین
- یائسگی و کاهش سطح استروژن
- سابقه خانوادگی
- سن بالا
- مصرف بیش از حد الکل
- مصرف بیش از حد مواد مخدر یا دخانیات
- سندرم اهلرز دانلوس که یک مشکل مادرزادی است
- آسیب به جمجمه در اثر تصادف یا سانحه
- ناهنجاری در شریان
- تنگ بودن آئورت به شکل مادرزادی
چرا آنوریسم مغزی بروز میکند؟
دلایل متعددی باعث میشود تا آنوریسم مغزی ایجاد شود. این دلایل عبارتاند از:
- افزایش فشار خون و بیماری فشار خون
- بیماریهای ارثی و وراثت
- بیماری آترواسکلروز
- تروما
- جریان غیر عادی خون در شریان
علاوه بر این علتها که علتهای عمده ایجاد آنوریسم هستند، علتهای نادر دیگری نیز وجود دارند. بهعنوانمثال در موارد بسیار نادری مشاهده شده است که مصرف کوکائین آنوریسم ایجاد کند. عفونت دیواره شریان و ضربه نیز از علتهای نادر آنوریسم هستند.
بررسی عوامل ارثی ایجاد کننده آنوریسم مغزی
یک سری از بیماریهای ارثی، زمینه ایجاد آنوریسم مغزی هستند. از این بیماریها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
سندرم اهلرز – دانلوس
این سندروم یک بیماری ارثی است و باعث ضعف در رگهای خونی میشود. هنگامیکه رگهای خونی ضعیف شوند، احتمال پارگی افزایش مییابد.
بیماری پلی کیستیک
این بیماری، یک بیماری ارثی است و کلیه را درگیر میکند. کیستهای متعددی به علت وجود این بیماری ایجاد میشوند. این کیستها فشار خون را افزایش داده و در نتیجه آنوریسم مغزی ایجاد میشود.
کوآرکتاسیون آئورت
کوآرکتاسیون آئورت، یکی بیماری ارثی است که در آن آئورت بسیار نازک میشود. آئورت وظیفه خونرسانی به بافتها را دارد و هنگامیکه مشکلی برای آن پیش بیاید امکان آنوریسم افزایش پیدا میکند.
آنوریسم مغزی با چه علائمی ظاهر میشود؟
به طور کلی بیماری آنوریسم مغزی از بیماریهایی است که با علائم بروز میکند. احتمال اینکه آنوریسم ایجاد شود و علائمی نداشته باشد، تنها ۱ درصد است. محققان و دانشمندان بررسیهای زیادی در این زمینه انجام دادهاند و به قطعیت این مسائل رسیدهاند. هنگامیکه آنوریسم تکامل خود را سپری کرده باشد، با بروز علائم آژیر خطر را به صدا در میآورد. گاهی ممکن است علائم اختلالات مغزی ناشی از آنوریسمها، همانند علائم سکته مغزی باشند. از علائم آنوریسم مغزی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد شدید و غیرقابلتحمل در چشمها و سر
- سرگیجه
- ضعف یا بی حسی یک طرف از بدن
- تشنج
- اختلال در بینایی و تاری دید
- افتادگی در پلک
- حساسیت شدید به نور
- تهوع و استفراغ
- اختلال در تکلم
- بیهوشی
- گرفتگی گردن
- ایجاد مشکلاتی مانند بزرگ شدن مردمک چشم
- ایجاد مشکل در راه رفتن
آنوریسم اگر پاره نشود، مشکلی ایجاد نمیکند؛ ولی اگر آنوریسم پاره شد بسیار خطرناک میشود. هنگامیکه مننژها و کانال نخاعی غرق خون شوند، خونریزی زیر عنکبوتیه اتفاق میافتد. اگر هریک از علائم ذکر شده را تجربه کردید، حتماً به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. میتوانید.
نشت و پاره شدن آنوریسم مغزی
در اکثر موارد، خونریزی آنوریسم بسیار کم است. به خونریزی بسیار کم آنوریسم، خونریزی پیش قراول گفته میشود. در واقع مقداری از خون موجود در شریان، به بیرون نشت میکند. وقتی میگوییم خونریزی ممکن است کم باشد، منظورمان این نیست که خطری تهدید نمیکند. خونریزی در مغز حتی اگر کم باشد، باعث ایجاد سردرد و علائمی غیر قابل تحمل میشود.
وجود آنوریسم مساوی یا خطر است. چه آنوریسم نشت کند و چه نشت نکند، باید درمان شود. حتی اگر آنوریسم نشت نداشته باشد میتواند با ایجاد فشار به بافتهای مغزی، آزار دهنده باشد. فشار آنوریسم به بافتها باعث ایجاد موارد زیر میشود:
- درد شدید کاسه چشم
- بی حسی یک طرف از صورت
- اختلال بینایی مثل دوبینی
- گشاد شدن مردمک چشم
در حالت کلی چه آنوریسم پاره شود و چه پاره نشود، شما باید به پزشک مراجعه کنید. در صورت بروز سردرد ناگهانی باید تشخیص دهید که نیاز به پزشک دارید. حتی اگر فردی را مشاهده کردید که علائم ذکر شده را دارد، او را قانع کنید تا به یک پزشک مراجعه کند.
چگونگی سردرد ناشی از آنوریسم مغزی
سردردهایی که آنوریسم مغزی ایجاد میکند، بسیار شدید و غیرقابلتحمل هستند. خون در بافتهای مغز حرکت کرده و درد بسیار شدیدی را ایجاد میکند. اگر یک روز دچار سردرد غیر قابل تحمل شدید و احساس کردید که تابهحال دچار چنین سردردی نشدهاید، احتمال آنوریسم مغزی وجود دارد. برای تشخیص آنوریسم مغزی به پزشک مراجعه کنید. همراه با سردرد ممکن است، تهوع، استفراغ و علائم دیگر بروز کنند. پزشک با بررسی علائم و انجام آزمایشهای لازم به مشکل پی خواهد برد.
آنوریسم مغزی چه عوارضی دارد؟
آنوریسم گاهی به یک بیماری وحشتناک تبدیل میشود و یکی از عوارض آن مرگ است. هنگامی که بافت و پرده مغزی توسط خون احاطه شوند، هوشیاری از دست می رود و در مواردی ممکن است منجر به مرگ شود. در حالت نرمال، فشار مغز کمتر است؛ ولی زمانی که خون از شریانها نشت کند و آنوریسم اتفاق بیفتد، فشار مغز بالا میرود. با بالا رفتن فشار مغز، هوشیاری کاهش مییابد.
به طور عمده آنوریسم میتواند عوارض زیر را ایجاد کند:
پارگی یا خونریزی مجدد
آنوریسم ممکن است برای دومین بار هم پاره شود. پارگی آنوریسم برای بار دوم بسیار سخت تر خواهد. اگر آنوریسم مجدد پاره شود مقدار خونریزی به وجود آمده از خونریزی اول بیشتر خواهد بود. خونریزی بیشتر مساوی با آسیب بیشتر است. اقداماتی که برای جلوگیری از خونریزی مجدد آنوریسم انجام میشود، بسیار حیاتی است. آنژیوگرافی و عمل جراحی میکروسکوپی تا حدی میتواند از خونریزی مجدد جلوگیری کند. تیم جراحی دکتر فرهنگ مرشد، توسط عمل جراحی میکروسکوپی توانسته اند از این عارضه پیشگیری کنند.
وازواسپاسم
پس از پاره شدن آنوریسم، اسپاسم در عروق خونی اتفاق میافتد. در این شرایط خونرسانی به مغز کاهش مییابد. عدم خونرسانی یا کاهش خونرسانی به مغز باعث آسیب به سلولهای مغزی میشود. با انجام اقدامات لازم میتوان از بروز این عارضه جلوگیری کرد.
هیدروسفالی
در نتیجه اختلال در خونرسانی، مایع مغزی بیش از حد ترشح میشود. ترشح شدن بیش از اندازه مایع مغزی، موجب بروز هیدروسفالی میشود. اگر این بیماری با علامت بروز کند، قابل پیشگیری و درمان است؛ ولی اگر بدون علامت باشد مشکل بزرگی در راه است.
هایپوناترمی
اگر آنوریسم پاره شود، ساب آراکنویید هم میتواند دچار خونریزی شود. در چنین شرایطی میزان سدیم در بدن از تعادل خارج میشود. با تشخیص درست پزشک، این مشکل میتواند حل شود. برای جراحی این مشکل به یک جراح مغز و اعصاب حرفهای و با تجربه مراجعه کنید.
تشخیص آنوریسم مغزی چگونه است؟
در وهله اول تشخیص پزشک مهم است. پزشک باید تشخیص دهد که احتمال آنوریسم مغزی وجود دارد. پزشک با بررسی علائم و سوابق بیمار، به نتیجه میرسد. اگر احتمال آنوریسم وجود داشته باشد، سی تی اسکن انجام میشود. بهترین زمان انجام سی تی اسکن، ۷۲ ساعت بعد از بروز علائم است. بعد از ۷۲ ساعت، دستگاه سی تی اسکن میتواند تمامی آنوریسمها را نشان دهد.
اگر آنوریسمها با سی تی اسکن تشخیص داده نشوند، نمونهگیری از مایع مغزی نخاعی انجام میشود. با استفاده از این روش، اگر خون در مایع مغزی نخاعی وجود داشته باشد، تشخیص داده میشود. در بعضی از بیمارستان روش سیتی آنژیوگرافی به نمونه گیری از مایع نغزی نخاعی ترجیح داده میشود.
آنژیوگرافی محل وجود آنوریسم را به طور دقیق نشان میدهد. با مشاهده محل قرارگیری آنوریسم، برنامهریزیهای لازم برای درمان انجام میشود. روش آنژیوگرافی به این شکل است که کاتتر وارد شریان میشود. مقداری رنگ به شریان تزریق میشود و سپس از مغز و شریان عکسبرداری میشود. این روش یک تکنیک برای تشخیص محل آنوریسم است. امآر آنژیوگرافی یا سیتی آنژیوگرافی میتواند حتی بدون کاتتر نیز انجام شود. پزشک تشخیص میدهد که از کدام نوع آنژیوگرافی برای تشخیص آنوریسم و محل آن استفاده کند.
لازم به ذکر است که هنوز تصمیم مشترکی برای استفاده از دستگاهها برای تشخیص آنوریسم وجود ندارد و بعضی از پزشکان اختلاف نظرهایی دارند. یکی از مهمترین مسائلی که در تشخیص و درمان آنوریسمها وجود دارد، بررسی سایر احتمالات است. منظور از سایر احتمالات این است که ممکن است علت علائم، بیماری دیگری باشد.
درمانهای آنوریسم مغزی
آنوریسم مغزی یک بیماری بدون درمان نیست و علم پزشکی در حدی پیشرفت داشته که بتواند آنوریسم را درمان کند. درمانهای متعددی برای آنوریسم وجود دارد که استفاده از هریک از آنها نظر و تصمیم پزشک بستگی دارد. از درمانهای آنوریسم مغزی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
دارو درمانی
اگر آنوریسم پاره نشده باشد، بهترین روش درمانی مصرف دارو است. در کنار مصرف دارو، سیگار و الکل باید ترک شود. فشار خون باید مدام کنترل شود تا وضعیت بیمار مشخص شود. سیگار و فشار خون تأثیر بسزایی در آنوریسم و پاره شدن آن دارند. دارو میتواند فشار خون را کنترل کند و آنوریسم در مغز دچار مشکل نشود.
جراحی بستن شریان یا surgical clipping
این جراحی با استفاده از یک سری کلیپسها با اندازههای مختلف انجام میشود. جمجمه شکافته میشود و آنوریسم شناسایی میشود. پس از تشخیص آنوریسم و شناسایی موقعیت آن، یک کلیپس به آن وصل میشود. این کلیپسها از جنس تیتانیوم هستند.
endovascular coiling یا کویلینگ (کلاف پیچی) اندوواسکولار
در کویلینگ (کلاف پیچی) اندوواسکولار، یک لوله وارد شریان شده و شریان با لاتکس یا سیمهایی از جنس پلاتین پر میشود. در این روش نیازی به شکافتن جمجمه نیست.
این روش درمانی در کوتاهترین زمان ممکن انجام میشود و مدت زمان بیهوشی آن نیز کم است. این روش، روشی است که دوام آن مشخص نیست و نمیتوان برای تمامی انواع آنوریسمها از آن استفاده کرد. با این حال این روش یکی از بهترین و آسانترین روشها برای درمان آنوریسم است. نکتهای که شاید دانستن آن برای بیماران کمی ناراحت کننده باشد، این است که هیچ پزشکی نمیتواند اطمینان دهد تا آخر عمر آنوریسم بازنخواهد گشت.
برای مدیریت آنوریسم مغزی چه میتوان کرد؟
پس از تشخیص آنوریسم توسط پزشک، باید بتوانید از طریق مدیریت زندگی خود، آنوریسم را مدیریت کنید. اصلاح سبک زندگی در روند آنوریسم اهمیت زیادی دارد. برای مدیریت آنوریسم میتوانید از روشهای زیر استفاده کنید:
- ترک دخانیات
- وارد کردن مصرف میوه، سبزیجات، حبوبات و گوشت بدون چربی در رژیم غذایی
- انجام ورزشهای سبک و منظم
- کنترل فشار خون و کلسترول
مراقبتها و نکات مهم مربوط به آنوریسم مغزی
نکات و مراقبتهای مربوط به آنوریسم مغزی عبارتاند از:
- به علائمی که در بدنتان ایجاد میشوند توجه داشته باشید و اگر علائم هشداردهندهای مشاهده کردید، سریع به پزشک مراجعه کنید
- اگر آنوریسم رخ دهد و موجب خونریزی شود، باید به علائم آن توجه داشته باشید. اگر علائمی ناشی از خونریزی در مغز داشتید، بدون معطلی به پزشک مراجعه کنید یا با اورژانس تماس بگیرید.
- اگر پس از خونریزی اقدامات لازم انجام گیرند، احتمال زنده ماندن فرد بسیار بالا میرود.
- معمولاً افرادی که تحت عمل جراحی آنوریسم قرار میگیرند، سریع بهبود مییابند.
- اگر آنوریسم پاره شده باشد و عمل جراحی صورت بگیرد در این شرایط چند هفته تا چند ماه برای بهبودی کامل زمان نیاز است. متأسفانه در مواردی امکان دارد آنوریسم از بین نرود و مشکل بیمار برطرف نشود.
- آنوریسم پاره شده به معنای خطر است و در این شرایط فرد باید تحت مراقبت و درمان قرار بگیرد.
- برای درمان آنوریسم و مشکل نشت آن باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنید. شما باید اقدامات لازم را به طور کامل انجام داده و وضعیت سلامت خود را پیگیری کنید.
نمونهای از نتیجه عمل آنوریسم مغزی
به عنوان نمونه، خانمی ۵۶ ساله از مشکل آنوریسم مغزی رنج میبرد. از عوارض ایجاد شده در این خانم، اختلال در بینایی بود. اختلال در بینایی یکی از عوارض آنوریسم مغزی است. با بررسیهایی که صورت گرفت مشخص شد شریان کاروتید راست، درگیر یک آنوریسم بزرگ است. جراحی کلیپینگ انجام شد و پس از جراحی این خانم بهبود یافتند. جراحی هیچ عوارضی در این خانم ایجاد نکرد.
آیا آنوریسم مغزی منجر به مرگ میشود؟
اگر آنوریسم نشت کند، خطرناک است و ممکن است منجر به مرگ شود. اگر درمان فوری انجام گیرد جای نگرانی نیست. همه چیز بستگی به نوع آنوریسم و شرایط شما دارد.
چه داروهایی برای آنوریسم مغزی تجویز میشوند؟
معمولاً داروهایی که برای درمان آنوریسم مغزی تجویز میشوند شامل موارد زیر هستند:
- داروهای تسکین دهنده درد یا ضد درد مثل استامینوفن
- داروهای مسدود کننده کلسیم
- نیمودیپین
- آمپول وازوپرسور (وریدی)
